Panta Rei

alles is in beweging


Over het thema

Dit jaarboek draagt het thema "panta rei: alles is in beweging". Dit thema werd bedacht door Heraclites van Efeze. Deze werd rond 540 v.C. geboren in Ionië, de westkust van het huidige Aziatische Turkije. Heraclites was een authentieke systemathicus, die zich niet tot één deelgebied van de filosofie beperkte.

Heraclites neemt hiermee in de geschiedenis van de voorsocratische filosofen een unieke positie in. toch is het ook onjuist, hem als een volstrekt geïsoleerde verschijning te beschouwen. Zijn reeds in de Oudheid verbreide reputatie in raadselen uitdrukkende filosoof is weliswaar niet onverdiend, maar ook tot de openhartigheid terug te voeren, waarmee hij zegt iets geheel nieuws en wellicht onbegrijpelijks aan de man te willen brengen.

Men dit impliciete postulaat van de fundamentele samenhang tussen kosmologie, kennisleer en ethiek betrekt Heraclites een stelling die, op hoe onderling afwijkende manieren ook, later door Plato, Epicurus en de Stoa zal worden betrokken. Het is alleen Aristoteles, die de ethiek als autonome, aan natuurfilosofie onafhankelijke discipline gestalte geeft. Hieruit moge blijken dat het zogenaamde isolement van Heraclites maar een betrekkelijke zaak is.

Het thema, dat alle aspecten van Heraclites' theoretische activiteit verbindt, is het inzicht dat alles, wat bestaat, ervaren kan worden en gedaan kan worden, teruggaat op en uitdrukking is van één alles doordringende en bestierende, zich overigens op de meest uiteenlopende manieren manifesterende rationele grondstructuur: de zegenoemde éénheid der tegendelen.

Als een gevolg van dit inzicht, zijn alle dingen daardoor opgenomen in een stroom van beweging en veranderlijkheid. Deze zienswijze vatte hij later samen in de spreuk "panta rei".

Dat wij mensen daarmee de nodige moeite hebben is iets dat hij als onherroepelijk inbegrepen had aangemerkt.


Bron: Heraclitus Fragmenten, J.Mansfeld 1987